De politiek kan wel wat ondernemers gebruiken

[Nils de Witte]

07-02-2003

De politiek kan wel wat ondernemers gebruiken

Artikel in Trouw van 7 februari 2002

 

Houd ondernemers vooral uit de politiek! Dat is de stelling van de heer Donner in Trouw van afgelopen dinsdag. “De hemel beware ons voor ondernemers die politiek bedrijven.”. Donner vindt het zelfs een “geruststellende” gedachte dat er een kloof is tussen ondernemers en de politiek. Hij gaat zelfs nog een stapje verder: ondernemers én burgers moeten ophouden met zeuren over het functioneren van de politiek. “Voortdurende kritiek op de politiek ondermijnt de samenleving.”

 

Er is veel gebeurd in 2002, er is veel kritiek geweest op het functioneren van de overheid. Maar die kritiek was niet altijd modieus was, zoals Donner in zijn artikel suggereert, en zeker niet altijd onterecht. Het was niet allemaal een hype in de media. Burgers waren ontevreden omdat politici de ogen hadden gesloten voor de échte problemen van mensen: intregatie, wachtlijsten in de zorg, veiligheid op straat. Burgers ergerden zich aan volksvertegenwoordigers die het volk nauwelijks meer écht vertegenwoordigden. Het lijkt erop dat Donner hieraan voorbijgaat. Hij suggereert dat wie kritiek heeft op het functioneren van de politiek, weinig begrepen heeft van ons democratische bestel.

 

Zijn beschouwing in Trouw is een bewerkte versie van zijn bijdrage aan de Bilderbergconferentie van het NCW. Tijdens die conferentie ging het onder andere om de vraag: hoe komt het dat ondernemers (of meer in het algemeen: mensen die werken in het bedrijfsleven) zo weinig op hebben met de politiek? Waarom zijn zo weinig werkers uit de marktsector in hun vrije tijd lid van een gemeenteraad of een provinciaal bestuur? Waarom is ervaring in het bedrijfsleven zo dun gezaaid in het parlement? Is het erg dat er zo'n kloof bestaat? Moeten we er iets aan doen?

 

Om met dat laatste te beginnen: Donner vindt van niet. Hij wijst er terecht op dat onderneming en politiek twee werelden zijn. Dat wordt inderdaad aan de borreltafel gemakkelijk vergeten. Een onderneming heeft één doel, waaraan mensen, middelen en activiteiten rationeel dienstbaar worden gemaakt. Wie daar niet aan mee wil werken, gaat maar wat anders doen. Hij of zij zoekt een andere baan of betrekt zijn producten bij een ander bedrijf. Politiek daarentegen is omgaan met verscheidenheid en met fundamenteel verschillende doelen en belangen; niet om ze gelijk, maar wel verenigbaar te maken. Bij de uitkomst van dit proces heeft de burger zich neer te leggen. Die analyse van Donner is helder en snijdt hout.

 

Nederland is geen BV en de burger is geen klant, zegt Donner verder. Het eerste is correct, op het tweede is wel wat af te dingen. Burgers en bedrijven zijn immers vaak wel degelijk klanten van overheidsinstanties, hoewel deze instanties nog steeds de neiging burgers en bedrijven eerder als horige dan als gewaardeerde belastingbetalers te behandelen. Ga maar eens praten met de gemiddelde burger die bij zijn gemeente aanklopt voor een paspoort, een bouwvergunning of een andere faciliteit waarop de overheid het monopolie heeft. Ga maar eens praten met de eigenaar van een supermarkt die constateert dat de politie niets doet aan de zoveelste diefstal in zijn zaak. Ga maar eens praten met de horecaondernemer die wordt geconfronteerd met een oerwoud aan onzinnige regelgeving en een overheid die er geen begrip voor heeft dat de ondernemer iets anders te doen heeft dan formulieren invullen.

 

Burgers en bedrijven worden door overheidsinstanties vaak inderdaad niet als klant beschouwd. Dat heeft niets te maken met het feit dat die overheid “voortdurend verschillende doelen en belangen moet verenigen”, zoals Donner stelt, maar komt eerder doordat de overheid het zicht is kwijtgeraakt op de praktische gevolgen van haar handelen voor het dagelijks leven van burgers en op de bedrijfsvoering van ondernemingen.

 

Dan het andere punt: heeft het zin dat mensen met ervaring in het bedrijfsleven politieke functies gaan vervullen? Donner vindt van niet, want onderneming en politiek zijn twee verschillende werelden. Wie goed kan ondernemen, is immers nog geen goede politicus. Die analyse klopt, maar de conclusie die Donner eruit trekt, is aanvechtbaar. Voetbal is een andere sport dan biljarten, maar waarom zou iemand die goed kan voetballen ook niet goed kunnen biljarten? Een ondernemer die erkent dat de wereld van de politiek een heel andere is dan de wereld van de onderneming, kan heel goed in beide werelden succes hebben. Waarom niet? Zeker als hij over eigenschappen beschikt die op beide fronten succes kunnen opleveren, zoals het vermogen om problemen te analyseren, het lef om beslissingen te nemen, de vaardigheid om anderen te overtuigen en de kunst om leiding te geven aan ingewikkelde processen. Eigenschappen die van belang zijn voor het leiden van een moderne onderneming en die bij nogal wat overheidsbestuurders node worden gemist.

 

Waarom zou iemand die overdag met enthousiasme werkt in het bedrijfsleven in de avonduren zijn capaciteiten niet beschikbaar stellen voor het algemeen belang, bijvoorbeeld als lid van een gemeenteraad. Donner noemt het “geruststellend” dat er bij mensen uit het bedrijfsleven een afkeer bestaat van de politiek. Meer in het algemeen is hij blij met het bestaan van een kloof tussen overheid en burgers. Het is juist die opvatting die niet gerust stelt. Het is eerder zorgelijk dat politieke organen (gemeenteraden, provinciebesturen, parlement) in de loop der jaren zo sterk zijn geprofessionaliseerd (of beter nog: gebureaucratiseerd) zijn, dat hardwerkende burgers uit het bedrijfsleven zich er niet meer in herkennen. De kloof is zo groot geworden dat ze er zelfs in hun vrije tijd niet voor voelen een politieke functie te vervullen.

 

Dit probleem raakt de kern van onze evenredige volksvertegenwoordiging, die als uitgangspunt heeft dat burgers uit alle geledingen van de samenleving in staat moeten zijn controle uit te oefenen op de macht. Als bepaalde bevolkingsgroepen stelselmatig niet of relatief weinig participeren in het democratisch proces, leidt dit tot verschraling van de democratie. Een politicus zou de laatste moeten zijn om dit probleem, dat het wezen van onze democratie raakt, onbekommerd terzijde te schuiven.

 

Roel Smit

 

Roel Smit is hoofdredacteur Forum, het opinieblad van ondernemersorganisatie VNO-NCW.