Houding achter de computer

[Romano Sandee]

Elke week is het zover; dan komt er wel iemand bij mij in de praktijk met schouder- en nekklachten. De oorzaak is vooral moderne tijden. We verplichten ons om dagelijks vele uren achter de computer te zitten en we kunnen ook bijna niet anders omdat ons huidige tijdperk afhankelijk is van computers.

 

Veel mensen hebben dan ook een laptop waarmee ze overal in huis (of daarbuiten) mee computeren, daarbij neem je zeer onnatuurlijke houdingen aan. Zo zul je als je de laptop op de schoot legt, al snel je armen in je zij zetten en zijn je polsen naar beneden bewogen. In de afbeelding hieronder links is duidelijk te zien waar klachten zullen ontstaan bij het werken achter de laptop. Het gaat hier om een flink aantal gewrichten;

- polsen

- ellebogen

- schouders

- nek

- onderrug

 

Deze vorm van klachten komen echter erg vaak. De houding van afbeelding 1 is dan ook zeer ongezond en hierbij kunnen veel klachten ontstaan. Vooral wanneer u meer dan 3 uur per dag achter de computer zit zal dit een probleem gaan worden. Ik ga nu ook vooral wat dieper in op het probleem bij de schouders, omdat deze klacht bij een grotere groep voorkomt; óók bij ondernemers. Echter is het wel één van de meest ingewikkelde gewrichten omdat het nooit te maken heeft met 1 spier of 1 botje. Een juiste behandeling is hier dan ook op zijn plaats of beter; voorkom eventuele klachten. De meeste klachten gaan dan ook over de monnikskapspier (loopt van de nek naar de bovenzijde van je bovenarm). Hier komt namelijk de meeste druk op te staan. Bij het computeren en het staan houd het het sleutelbeen en schouders omhoog. Als je al een verkeerde houding aanneemt achter de computer, ga je overcompenseren waardoor je eigenlijk de klachten verergerd. Ontspanning is hierin een sleutelwoord en zorgen voor een juiste houding. Echter kunnen deze klachten ook ontstaan bij het dragen van een schoudertas, waarbij het gewicht op de monnikskapspier hangt. Ik adviseer toch met regelmaat te wisselen van schouder als je een zwaardere tas hebt. Dit zorgt niet alleen voor overcompensatie in je schouderbladen, maar ook in de rug, waardoor er veelal lage rugpijn ontstaat.

 

Om te voorkomen dat er klachten ontstaan, kun je een aantal zaken ondernemen;

- Neem voor laptops een aparte USB toetsenbord en aparte muis te nemen om de ergonomie te verbeteren.

- Ga rechtop je stoel zitten achter de computer (zorg voor een goede stoel!)

- Zet beide voeten recht op de grond met de benen iets uit elkaar

- Kijk recht naar het beeldscherm, het liefst in een hoek van 90 graden

- Gebruik de leuning van je stoel goed om van je elleboog tot je polsen het recht te houden of je polsen het liefst iets naar beneden

- Bovenal, om overbelasting te voorkomen; neem voldoende pauze. Eens per 2 uur even een kwartiertje van de computer af zou ideaal zijn. Nog beter is elk uur even achter de computer weg te kruipen.

- Ik zou als je een laptop veel onderweg meeneemt, geen schoudertas hiervoor adviseren, maar een rugzak waar je laptop in kan, zo verdeel je het gewicht over 2 schouders.

- Tenslotte zou het goed zijn om maandelijks even te ontspannen bij een massage en te voorkomen dat er bijvoorbeeld knopen ontstaan en ontspanning te houden in de schouders. Bij sommigen kan dit vaker nodig zijn, anderen minder vaak.

 

Zorg goed voor je lichaam. Als ondernemer zul je het vaak daarmee moeten doen.

[P.J.]

Een nuttige column, die op sommige punten wel een beetje doorslaat. Een laptop van 2 kg kruislings over de schouder gedragen, lijkt me geen probleem. Het probleem kan ontstaan als je die tas en andere tassen bomvol met andere zaken gaat proppen, zodat het gewicht veel hoger wordt.

Ik mis echter nog wat punten.

Heel veel computergebruikers krijgen problemen met de hand en/of pols, omdat ze alle commando's uitvoeren met de muis. Toen ik 25 jaar geleden begon met mijn Apple IIc, had ik nog geen muis en moest ik veel vaste commando's (shortcuts) uit mijn hoofd leren. De belangrijkste shortcuts zijn nooit gewijzigd en dus gebruik ik die heden ten dagen nog steeds met mijn linkerhand. Daarmee ontlast ik de rechter-muishand Mijn advies: Leer de vaste shortcuts voor "printen", "openen", "opslaan", "verwijderen" met je linkerhand uit te voeren. Ik weet van mezelf dat ik in al die tijd elke dag veel te lang achter mijn computers zit te werken, maar ik heb nog nooit last van rsi gehad.

Het tweede punt is de afstand van je ogen tot het scherm. Ga zo ver mogelijk van je scherm af zitten, zodat je je armen ook een beetje moet strekken naar het toetsenbord. Dan kun je (de steeds groter wordende schermen) veel beter overzien.

Het derde punt is dat je zou moeten proberen om je te ontspannen als je achter de computer zit. Als je een gamer bent lukt dat zeker niet, maar als je je scherm en toetsenbord ver genoeg weg zet, kun je nek-, arm- en rugspieren bewust ontspannen.

[Zomaar iemand]

IK kan de plaatjes niet zien. Wellicht ligt dit aan mijn pc, zal het zo nog eens op een andere proberen.

[Norbert Bakker]

Ik kan de plaatjes niet zien. Wellicht ligt dit aan mijn pc, zal het zo nog eens op een andere proberen.

 

Ik vermoed dat er (nog) geen plaatjes in columns worden weergegeven, anders dan de avatar-ikoon.

Onderstaand een vergroting daarvan:

 

 

Overigens een mooie column Romano! Ik zit direct weer rechtop ;)

[ironny]

Inderdaad, lekker confronterend weer.. :)

ik zit hele dagen achter mijn pc en weet ook goed dat de meeste van de pijntjes komen door de houding.

Enige tijd geleden ben ik voor mijzelf al eens op zoek gegaan naar goede houdingen en kwam daarbij op de volgende nuttige site, welke wellicht een goede ondersteuning biedt aan je schrijven? http://www.ergonomiesite.be/arbeid/PC_werkplek.htm#toetsenbord

Ik ga er in ieder geval ook weer mee aan de slag. bedankt.

ronny

[Merkava]

Grappig, kom net terug van de HEMA omdat ik daar even een extra pakje papier heb gekocht dat hier dient als laptopverhoger.

Jammer dat Romano niks schrijft over beeldscherm afstanden, slechte ogen lijken mij namelijk ook een mogelijke oorzaak van spier en gewrichtsklachten als het gaat om zithouding voor beeldschermen.

[Micha van Veen]

goed dat dit weer eens onder de aandacht komt, en ik sluit mij in deze aan bij Odems zijn opmerking. Ik heb preventief ook een tablet aangeschaft en dit in combinatie afwisselen met sneltoetsen en muisgebruik zorgt ervoor dat mijn handelingen zo min mogelijk repeterend worden.

 

Ik kom vrij veel bij mensen langs, en het valt mij op dat mensen ook vaak werken met slechte muizen. Deze lopen stroef of hebben geen goed oppervlakte waardoor de sensor hapert en mensen krampachtig met dat ding omgaan.

 

Ik ben nu zelf weer een paar weken van de laptop af, en dit merk ik wel direct. Gewoon weer recht echter een scherm ipv overgebogen zoals op het plaatje.

 

Micha

[ironny]

Grappig, kom net terug van de HEMA omdat ik daar even een extra pakje papier heb gekocht dat hier dient als laptopverhoger.

Jammer dat Romano niks schrijft over beeldscherm afstanden, slechte ogen lijken mij namelijk ook een mogelijke oorzaak van spier en gewrichtsklachten als het gaat om zithouding voor beeldschermen.

 

in mijn eerdere reactie heb ik een link gevoegd naar een site die wel deze afstanden geeft.

bij deze even opgezocht,

http://www.ergonomiesite.be/arbeid/PC_werkplek.htm#kijkafstand

 

gr ronny

[Marije Miggiels]

Apart... Aan de reacties te zien, was het nodig om een goede houding weer eens onder de aandacht te brengen. Ik dacht dat iedereen dit inmiddels wel wist. Ook ik ben bekend met al die houding"regeltjes". Toen ik nog in loondienst werkte, heb ik mijn werkplek eens laten aanpassen. Man, wat een gedoe! Ik had daarvoor geen klachten, maar binnen 2 dagen was het raak... Rug, schouder en nekklachten en koppijn op de koop toe :(

Voor mij blijkt die zogenaamde goede houding dus niet goed te werken. Waarom? Ik ben heel bewegelijk en door die "goede" houding ga ik verkrampt niet bewegelijk zitten zijn. Logisch dat de klachten volgen. Ik zit nu met m'n linkervoet onder m'n rechterbovenbeen, m'n rechtervoet zweeft in de lucht, straks zit ik onderuitgezakt, even later met m'n neus in m'n beelscherm etc. etc. Ik doe dus alles verkeerd, maar het voelt prima ;).

Overigens vind ik die maandelijkse massage wel een prima idee, de kosten daarvoor zouden wat mij betreft aftrekbaar mogen zijn :)

[Micha van Veen]

Apart... Aan de reacties te zien, was het nodig om een goede houding weer eens onder de aandacht te brengen. Ik dacht dat iedereen dit inmiddels wel wist. Ook ik ben bekend met al die houding"regeltjes". Toen ik nog in loondienst werkte, heb ik mijn werkplek eens laten aanpassen. Man, wat een gedoe! Ik had daarvoor geen klachten, maar binnen 2 dagen was het raak... Rug, schouder en nekklachten en koppijn op de koop toe :(

Voor mij blijkt die zogenaamde goede houding dus niet goed te werken. Waarom? Ik ben heel bewegelijk en door die "goede" houding ga ik verkrampt niet bewegelijk zitten zijn. Logisch dat de klachten volgen. Ik zit nu met m'n linkervoet onder m'n rechterbovenbeen, m'n rechtervoet zweeft in de lucht, straks zit ik onderuitgezakt, even later met m'n neus in m'n beelscherm etc. etc. Ik doe dus alles verkeerd, maar het voelt prima ;).

Overigens vind ik die maandelijkse massage wel een prima idee, de kosten daarvoor zouden wat mij betreft aftrekbaar mogen zijn :)

 

Nog ik ben specialist. Maar dat je last krijgt na jaren verkeerd gezeten te hebben naar opeens goed zitten vind ik niet gek. En de conclusie om dan maar verkeerd te gaan zitten omdat je dan geen last hebt is volgens mij niet slim.

 

Micha

[Marije Miggiels]

 

Nog ik ben specialist. Maar dat je last krijgt na jaren verkeerd gezeten te hebben naar opeens goed zitten vind ik niet gek. En de conclusie om dan maar verkeerd te gaan zitten omdat je dan geen last hebt is volgens mij niet slim.

 

Micha

 

Daar ben ik dan weer zo'n eigenwijze ondernemer voor ;D

Overigens zit ik nu alweer zo'n 10 jaar op deze manier naar volle tevredenheid, misschien zijn die regels gewoon niet op iedereen van toepassing ::)

[Hans van den Bergh]

Goede column Romano, Even weer de puntjes op de RS'I'! Succès en groet, Hans

[Romano Sandee]

Een nuttige column, die op sommige punten wel een beetje doorslaat. Een laptop van 2 kg kruislings over de schouder gedragen, lijkt me geen probleem. Het probleem kan ontstaan als je die tas en andere tassen bomvol met andere zaken gaat proppen, zodat het gewicht veel hoger wordt.

Ik mis echter nog wat punten.

Heel veel computergebruikers krijgen problemen met de hand en/of pols, omdat ze alle commando's uitvoeren met de muis. Toen ik 25 jaar geleden begon met mijn Apple IIc, had ik nog geen muis en moest ik veel vaste commando's (shortcuts) uit mijn hoofd leren. De belangrijkste shortcuts zijn nooit gewijzigd en dus gebruik ik die heden ten dagen nog steeds met mijn linkerhand. Daarmee ontlast ik de rechter-muishand Mijn advies: Leer de vaste shortcuts voor "printen", "openen", "opslaan", "verwijderen" met je linkerhand uit te voeren. Ik weet van mezelf dat ik in al die tijd elke dag veel te lang achter mijn computers zit te werken, maar ik heb nog nooit last van rsi gehad.

Het tweede punt is de afstand van je ogen tot het scherm. Ga zo ver mogelijk van je scherm af zitten, zodat je je armen ook een beetje moet strekken naar het toetsenbord. Dan kun je (de steeds groter wordende schermen) veel beter overzien.

Het derde punt is dat je zou moeten proberen om je te ontspannen als je achter de computer zit. Als je een gamer bent lukt dat zeker niet, maar als je je scherm en toetsenbord ver genoeg weg zet, kun je nek-, arm- en rugspieren bewust ontspannen.

 

Een mooie aanvulling; echter een schoudertas van 2 kilo trekt nu wel al voldoende aan de monnikskapspier; dit is de spier waar mensen het meeste last van hebben. Als je dan al een keuze kunt maken tussen een rugzak en een schoudertas, dan zou een rugzak een betere/gezondere optie zijn.

 

Grappig, kom net terug van de HEMA omdat ik daar even een extra pakje papier heb gekocht dat hier dient als laptopverhoger.

Jammer dat Romano niks schrijft over beeldscherm afstanden, slechte ogen lijken mij namelijk ook een mogelijke oorzaak van spier en gewrichtsklachten als het gaat om zithouding voor beeldschermen.

 

"Vroeger" was de norm hiervoor 50 tot 70 centimeter. Echter waren bijvoorbeeld de beeldschermen een stuk kleiner en hadden de meesten nog een desktop computer. Tegenwoordig is het afhankelijk van de grootte van de beeldscherm, dan kom je al gauw uit tussen de 50 en 105 centimeter :)

 

Apart... Aan de reacties te zien, was het nodig om een goede houding weer eens onder de aandacht te brengen. Ik dacht dat iedereen dit inmiddels wel wist. Ook ik ben bekend met al die houding"regeltjes". Toen ik nog in loondienst werkte, heb ik mijn werkplek eens laten aanpassen. Man, wat een gedoe! Ik had daarvoor geen klachten, maar binnen 2 dagen was het raak... Rug, schouder en nekklachten en koppijn op de koop toe :(

Voor mij blijkt die zogenaamde goede houding dus niet goed te werken. Waarom? Ik ben heel bewegelijk en door die "goede" houding ga ik verkrampt niet bewegelijk zitten zijn. Logisch dat de klachten volgen. Ik zit nu met m'n linkervoet onder m'n rechterbovenbeen, m'n rechtervoet zweeft in de lucht, straks zit ik onderuitgezakt, even later met m'n neus in m'n beelscherm etc. etc. Ik doe dus alles verkeerd, maar het voelt prima ;).

Overigens vind ik die maandelijkse massage wel een prima idee, de kosten daarvoor zouden wat mij betreft aftrekbaar mogen zijn :)

 

Je moet ook zeker niet zomaar iemands houding gaan veranderen als er geen klachten ontstaan. Al is preventie belangrijk; er kunnen namelijk wel degelijk klachten ontstaan, maar als je al aanpassingen doet, voer deze dan geleidelijk door ipv allemaal tegelijk. Daar krijg je last van.

Een massage op het werk is geloof ik aftrekbaar voor werkgevers, hoe het precies zit, ben ik nog niet van op de hoogte. Maar het is denk ik de investering zeker waard; het is goed voor de doorbloeding en verminderd klachten die tot ziekte kunnen leiden...

[karinvb]

Er kunnen inderdaad een aantal korte termijn klachten ontstaan door het computeren, bij een overbelasting en dan ook nog eens in de verkeerde houding.

 

Maar wat een belangrijker probleem is, is het chronisch worden van deze klachten. En daar doelt Romano ook op, toch?

De klachten worden in stand gehouden en door wat??

 

Is het de 8 uur computeren waar we voorheen geen probleem mee hadden? Of misschien de slechte houding waar we voorheen ook prima mee konden werken?

 

Nee, mi is het stress.

Wanneer je gespannen aan het werk gaat, dan span je automatisch je spieren en vaak de monnikskapspier aan (om het maar even bij de nek-schouderklachten te laten). Gevolg: doorbloeding wordt minder en er ontstaan pijnklachten door ontstekingen ed..

Als die pijnklachten er eenmaal zijn, dan zijn er 2 routes:

 

1: je past je houding aan, gaat wat relaxen, afwisselender werk doen, evt naar de fysio en de klachten verdwijnen weer.

 

2: de klachten gaan niet zo makkelijk weg, je gaat wat onspannen, de houding aanpassen EN de houding proberen te compenseren om geen pijn te hebben waarbij je extra spierspanning opbouwt, of de extra spierspanning opbouwen door onbewuste stress door de pijn. Mensen die van nature wat minder goed met stresssituaties kunnen handelen zijn dan ook vaker slachtoffer van dit soort klachten.

 

De laatste optie is het gevaarlijkst: hierdoor kan je in een vicieuze cirkel raken en uiteindelijk bij elke contact met de computer onbewust spanning opbouwen (bij de gedachte aan pijn) zodat de klachten in stand blijven. De doorbloeding wordt dus slechter met alle gevolgen van dien.

 

Mijn idee is dat je de houding kan veranderen, maar dat een verkeerde werkhouding niet de basisoorzaak is van chronische RSI klachten.

Een ontspannen en afwisselende houding met een prettige werksfeer draagt hierbij veel meer bij.

 

Overigens is een goede houding prima natuurlijk. Het is veel beter voor het lichaam mn de wervelkolom en om overbelastingen te voorkomen. Als het maar een ontspannen houding blijft met de nodige afwisseling.

 

Zal het linker plaatje chronische klachten generen enkel en alleen door de houding, of doordat wanneer iemand gespannen aan het werk is, automatisch zo'n houding aanneemt??

 

Ik denk zelf het laatste..

 

Karin

 

 

 

[Zomaar iemand]

Ik heb zelf ook een laptop, maar werk altijd op mijn gewone pc's, deze zijn een stuk sneller en hebben meer software. Toch draait mijn laptop altijd mee. Ik kan me namelijk heel secht concentreren en heb ik hier altijd een film op draaien. Kost me een vermogen aan films elke maand....

 

Ik probeer me al een tijdje te houden aan de regels over hoe ik zou moeten zitten, maar het lukt me niet, het zit niet lekker en ik ben constant iets aan het doen als is het wiebelen of achter te voren op een stoel zitten. Ik kan namelijk erg slecht stil zitten.

[R.I.P. | Peter Bonjernoor]

Zal het linker plaatje chronische klachten generen enkel en alleen door de houding...

 

Ik kan je uit ervaring vertellen dat dat inderdaad het geval is. Ik heb bij mijn laatste werkgever in een situatie gezeten dat er een grote glazen wand met veel zonlicht en zonder zonwering tegenover mij stond, en ik dus voorovergbogen naar mijn monitor zat te turen om nog iets te kunnen zien.

 

Na een maand sloeg mijn nek vast, en kon ik hem geen centimeter meer bewegen zonder door de grond te gaan van de pijn.

 

Ondanks dat dat inmiddels verholpen is heb ik nog steeds dagelijks last van mijn nek/schouders/rug, en ik vermoed dat dat altijd zo zal blijven.

 

Onderschat een verkeerde werkhouding niet!

[P.J.]

Je moet je gewoon leren ontspannen. En dat geldt voor alles wat je doet! Dan voorkom je al minimaal 90% van de klachten. Verder is een laptop helemaal geen probleem, als je hem maar ver genoeg weg kunt schuiven op een hoge tafel. Een laptop op de knietjes is leuk voor 5 minuten.

[leon44]

Ik ken jullie situatie niet om heel de dag achter de pc te zitten wat voor klachten dat dat met zich mee brengt.

Maar sporten zou volgens mij ook best wel helpen.

[P.J.]

Ja! Met Olga Commandeur natuurlijk..... ;)

[karinvb]

Zal het linker plaatje chronische klachten generen enkel en alleen door de houding...

 

Ik kan je uit ervaring vertellen dat dat inderdaad het geval is. Ik heb bij mijn laatste werkgever in een situatie gezeten dat er een grote glazen wand met veel zonlicht en zonder zonwering tegenover mij stond, en ik dus voorovergbogen naar mijn monitor zat te turen om nog iets te kunnen zien.

 

Na een maand sloeg mijn nek vast, en kon ik hem geen centimeter meer bewegen zonder door de grond te gaan van de pijn.

 

Ondanks dat dat inmiddels verholpen is heb ik nog steeds dagelijks last van mijn nek/schouders/rug, en ik vermoed dat dat altijd zo zal blijven.

 

Onderschat een verkeerde werkhouding niet!

 

Ik ben vergeten te melden dat ik 13 jaar RSI klachten heb gehad, zo ernstig dat ik in een revalidatiecentrum terecht ben gekomen. Inmiddels ben ik mede door een opleiding fysiotherapie en mijn ervaring heel veel wijzer geworden op het gebied van RSI (wat dus eigenlijk een misleidende naam is vandaar dat het tegenwoordig ook onder CANS valt).

 

Ik denk dat je dan toch tot de tweede groep behoort die ik omschreef, waarbij de houding in eerste instantie misschien wel de klachten veroorzaakt (maar mijn idee is dat je door het zonlicht toch veel meer gespannen aan het werk ben geweest). Maar dat het in stand wordt gehouden zoals je benoemd, moet je dus echt zoeken in de onbewuste aanspanning van spieren.

 

Mochten je de nek schouder klachten vnl worden getriggerd door de computer, dan moet je je goed gaan beseffen, dat het computergebruik echt niet de oorzaak kan zijn van zulke klachten, zodra je je daar echt bewust van bent dan neemt onbewust de spierspanning in dat gebied enorm af. Probeer je eens richten op hoeveel aandacht je de pijnklachten geeft, en hoe je spierspanning daardoor veranderd.

 

Ik denk dat we niet moeten onderschatten wat ons lichaam allemaal aankan. Als we maar een beetje relax aan doen :)

^{(moet ik zeggen als de ultieme stresskip ;))}

 

[P.J.]

Het woord is gevallen: "stress". Als de stress je bevangt, kun je je niet ontspannen en werk je problemen in de hand.

 

Maar ondernemen is natuurlijk ook spannend en werkt ook stress in de hand.

[moovio.nl]

Zelf zit ik nog altijd te wachten op een laptopfabrikant die de monitor op een schuifmechanisme plaatst, zodat je deze op ooghoogte kunt plaatsen....

[mandygrom]

mod-edit: ik snap je post , maar doe dat svp via pm

[karinwinters]

Dank je Romano, terwijl ik net bedenk dat ik weer verkeerd even snel aan tafel wat tik en af en toe de linkerkant van mijn nek voel trekken. Ik zweer trouwens zelf bij een Trackbal muis en heb de Powerball naast mijn PC liggen, elke dag half uurtje met de Powelball werkt voor mij prima. Nu gewoon steeds alert blijven en de PC 's avonds eens uitzetten.

[Romano Sandee]

Bij deze column doel ik ook op klachten die op langere termijn chronisch kunnen worden, zoals Karinvb ook al had begrepen. Mensen denken vaak tegenwoordig snel van; het gaat wel weer over, maar kijken niet tot nauwelijks naar de oorzaak. Zeker particulieren niet en dat zie ik ook terug in de doelgroep die bij mij komt.

 

Ik moet ook zeggen dat vaak het een combinatie is van drukte (stress) en een verkeerde houding. Een goede bureaustoel doet vaak ook wonderen om je goed rechtop te laten zitten. Ik denk sowieso dat het onderwijs hier nog veel aan kan doen. Als ik soms kijk op welke stoelen wij achter een computer moeten kruipen, denk ik van; tja, helpt ook niet bepaald mee om klachten te voorkomen. Uiteindelijk kan dat meer leiden tot ziekte van leerlingen en dat is dan een gemiste kans.

 

@Moovio.nl

Ik heb nog niet iets gezien van een laptop met uitschuifmechanisme, echter wel iets anders;

 

Hierbij heb je dus nog wel een apart toetsenbord en muis nodig, maar je hebt wel gelijk een scherm op ooghoogte. Je hebt overigens ook armen waarop een laptop kan hangen, dus in principe genoeg hulpmiddelen om ergonomisch te werken.

 

Ik denk dat het tevens wat te maken heeft met het gemak van mensen; de situatie van "doe ik wel even snel hier en nu" Ik denk dat niet goed is; want je wringt je op dat moment in veelal ongemakkelijke posities.

 

@leon44

Sporten helpt inderdaad wel wat, maar ga dan alsjeblieft niet naar een sportschool als Fit4Free waar je geen begeleiding krijgt of nauwelijks begeleiding zodat je bijv. een apparaat verkeert zou gaan gebruiken (en dus een foute houding aanneemt). Maar overdrijf er ook niet in. Je kunt prima even een half uurtje per dag bewegen (welke sport dan ook), even van de werkplek af en lekker wandelen... Ben je ook even weg achter de PC :)

[P.J.]

Als je last krijgt van je handgewrichten, kun je ook zo af en toe tussendoor even met de Chinese ballen oefenen. En ze zijn nog mooi ook.